Gdy mówię innym rodzicom, że podczas czytania książek moim dzieciom wcielam się w role, naśladuję różne głosy, a nawet używam rekwizytów lub zwołuję do tego pozostałych domowników, to patrzą na mnie z szeroko otwartymi oczami, a ich miny jasno sugerują, iż posądzają mnie o szaleństwo lub nadmiar czasu. Nie zdają sobie sprawy, że właśnie w ten sposób stosuję formy narracyjne w nauce języka, które skutecznie wspierają rozwój dziecka.
Prawda jest jednak taka, że po przełamaniu oporów, oprócz świetnej zabawy doświadczamy również aspektu edukacyjnego – badania dowodzą bowiem, że formy narracyjne w nauce języka są bardzo efektywnym narzędziem.
Ponadto komunikacja niewerbalna przyspiesza rozwój lingwistyczno-emocjonalny dzieci, jeżeli jest umiejętnie wprowadzona i wykorzystywana już w pierwszych tygodniach od narodzin człowieka.
W świetle niniejszego artykułu za formy narracyjne uznaję wszelkiego rodzaju próby odtworzenia przez dzieci i rodziców tekstów literackich przy zaangażowaniu ruchu, gestów, mimiki, emocji, mowy czy śpiewu.
Rola dramy i narracji w rozwijaniu kompetencji językowych
Alan Maley i Alan Duff w swojej książce „Drama Techniques” podkreślają, iż formy narracyjne z elementami dramy nie tylko dają możliwość indywidualnego doboru komunikatywnej formy przekazu, pobudzają naturalną zdolność do naśladownictwa, imitacji oraz ekspresji ruchowo-mimicznej, lecz rozbudzają również wyobraźnię i rozwijają pamięć, dając dziecku solidne podstawy do nauki języka.
Jan Iluk, polski lingwista, dodaje, że:
Narracja w baśniach odpowiada sposobom pracy umysłu dziecka, a zarazem jego potrzebom intelektualnym, emocjonalnym i komunikacyjnym. Podstawą nauczania języków obcych dzieci w wieku przedszkolnym są piosenki, rymowanki, wyliczanki i wierszyki, spełniające wiele ważnych funkcji dydaktycznych (Iluk 2006:106–108).
Wobec tego jeśli formy narracyjne są istotnym źródłem wiedzy o świecie oraz preferowaną formą komunikacji dzieci, to powinny znaleźć się w centrum procesu dydaktycznego, by zaspokajały ich zainteresowania, naturalne skłonności, ciekawość, a także duże zapotrzebowanie manualnego działania – sugeruje Iluk.
Dobór tekstu narracyjnego a poziom rozwoju dziecka
Dobór tekstów narracyjnych nie może być w żadnym wypadku przypadkowy. Należy uwzględnić możliwość emocjonalnego zaangażowania oraz identyfikacji dzieci z bohaterami opowieści, a także wizualizację tekstu adekwatną do potrzeb i zainteresowań dzieci.
Mówiąc prościej – nie możemy wziąć klasycznego tekstu „Romea i Julii”, bo choćby był odegrany ulubionymi maskotkami czy zabawkami dziecka, zrozumienie jego treści pozostanie w sferze abstrakcji.
Świetnie sprawdzą się natomiast wszelkie klasyczne bajki i baśnie, ale również pozycje bardziej współczesne – dużo bowiem zależy od wyobraźni dorosłego.
Mój syn, kiedy miał 4 lata i wybieraliśmy się na większe spotkanie rodzinne, zawsze pakował w podróż swój strój wilka. Dla nas oznaczało to jedno: że wieczór spędzimy odgrywając postaci z „Czerwonego Kapturka” albo „Trzech Świnek”. Nie muszę chyba dodawać, że zaszczytną rolę wilka synek rezerwował dla siebie.
Myślenie narracyjne i jego znaczenie w rozwoju językowym
Kirsch, niemiecki badacz problematyki wczesnej edukacji językowej i jeden z pierwszych, którzy zajęli się wprowadzaniem tekstów narracyjnych do procesu nauczania dzieci, twierdzi, iż zanim młodsze dzieci nauczą się myślenia abstrakcyjnego, ich procesy mentalne są oparte głównie na historiach i epizodach.
Istnieje kilka hipotez na temat powstania języka. Jedna z nich twierdzi, iż języka w jego pierwotnej postaci nie stworzyli dorośli, lecz dzieci. Nie da się wykluczyć, że zręby języka w znanej nam dzisiaj formie zrodziły się podczas zabawy grupki dzieci, jak to sugeruje I. Tattersall w artykule zatytułowanym „Dlaczego staliśmy się ludźmi”.
Rozważania nad genezą powstania języka mogą prowadzić do konkluzji, iż myślenie narracyjne odgrywa ważną rolę w rozwoju dziecka, umożliwia rozumienie otaczającego świata, własnych doświadczeń oraz zasad współżycia w społeczeństwie.
Formy narracyjne a integracja kompetencji językowych
Nie da się zaprzeczyć, iż elementy dramy oraz zabawy formami narracyjnymi w naturalny sposób integrują umiejętności językowe.
Rozwijają zarówno procesy poznawcze, jak też inteligencję emocjonalną, podkreślając równorzędność myślenia i odczuwania. Integrują werbalne i niewerbalne aspekty języka, zapewniając tym samym równowagę między motorycznymi a intelektualnymi aspektami procesu uczenia się.
Poprzez kontekstualizację języka wspomagają interakcję życia (przed)szkolnego z codziennym, a także wspierają u dzieci rozwijanie samoświadomości, pewności siebie oraz konstruktywną samoocenę.
Gest a rozwój językowy
Poza metodycznymi aspektami przemawiającymi za korzystaniem z technik narracyjnych podczas czytania, istnieją również przesłanki neurobiologiczne.
Sugerują one, iż dzieci są zdolne do komunikacji niewerbalnej już w 8. miesiącu życia. Dla porównania – pierwsze zrozumiałe i komunikatywne słowa dziecko wypowiada w okresie 12–18 miesiąca istnienia. Zatem proces „rozmowy” z maluchem można przyspieszyć aż o 4 miesiące, co w przypadku błyskawicznie rozwijającego się młodego umysłu jest ogromem czasu i przestrzeni.
M. Garcia, badacz amerykańskiego języka migowego oraz rozwoju wczesnoszkolnego, zauważył, że słyszące dzieci głuchoniemych rodziców potrafią komunikować swoje potrzeby i pragnienia we wcześniejszym wieku niż dzieci rodziców słyszących.
Ponadto Iverson i Goldin-Meadow w artykule pt. „Gesty przecierają szlaki rozwoju lingwistycznego” (Gesture Paves the Way for Language Development) podsumowały wyniki swoich badań w formie kilku zwięzłych wniosków:
- gesty poprzedzają mowę i są ściśle związane z rozwojem języka;
- na poziomie leksykalnym – słowa pierwotnie komunikowane za pomocą gestów podświadomie zostają wprowadzone do komunikacji werbalnej;
- na poziomie budowania zdań – łączenie gestu z wyrazem (przy czym gest i wyraz mają odmienne znaczenia) poprzedza produkcję zestawień dwuwyrazowych;
- gesty ułatwiają rozwój mowy i języka;
- możliwe, iż gesty są pierwszymi sygnałami ze strony dziecka o jego gotowości do komunikacji receptywnej (np. dziecko wskazujące tatę i mówiące „dada” może oczekiwać od rodzica słownej translacji: „Tak, to jest tatuś”);
- gesty mogą odgrywać również znaczną rolę w nauce języka, oddziałując bezpośrednio na dziecko;
- wyrazy o znaczeniu wizualno-przestrzennym mogą być łatwiej wyrażane gestem niż słowem;
- gesty zmniejszają obciążenie pamięci i kognitywny wysiłek mówiącego; zanim słowo zostanie wypowiedziane, jego znaczenie jest przećwiczone niewerbalnie.
Formy narracyjne w nauce języka: praktyczne wykorzystanie w domu
Uzbrojeni w całą powyższą wiedzę, widzimy zasadność wykorzystania opowieści i metod narracyjnych podczas ćwiczeń językowych. Narracja staje się formą naśladownictwa i czynnością łączącą w sobie różnorodne formy ekspresji.
Umożliwia nie tylko rozwój lingwistyczny czy emocjonalny, lecz również wspomaga bezinwazyjne przejście z procesu komunikowania się za pomocą ciała do produkcji mowy.
Przykłady prostych zastosowań:
- Odegranie książki w formie przedstawienia – z udziałem zabawek, pacynek, papierowych figurek, domowników.
- Zmiana głosu, śpiew, pokazywanie rekwizytów – z zachętą do wspólnego naśladowania.
- Pauzy w czytaniu – by dziecko dokończyło zdanie lub zmodyfikowało jego przebieg.
- Zmiana imienia bohatera na imię dziecka.
- Czytanie z podziałem na role ze starszymi dziećmi.
- Kontynuowanie wspólnego czytania nawet wtedy, gdy dziecko czyta już samodzielnie.
Formy narracyjne w nauce języka stanowią integralne ogniwo w procesie nabywania umiejętności językowych. Ich skuteczność wynika z faktu, że angażują one jednocześnie:
- poznawcze, emocjonalne i motoryczne mechanizmy uczenia się,
- sferę wyobraźni i empatii,
- kontekst społeczny i relacyjny komunikacji.
Zarówno wyniki badań lingwistycznych, jak i obserwacje neuropsychologiczne potwierdzają, że dziecko uczy się języka poprzez działanie, ruch i emocję, a nie poprzez bierną recepcję tekstu.
Narracja jest zatem nie tylko narzędziem dydaktycznym, lecz także fundamentalnym sposobem bycia w świecie.
Jako praktyk pracujący z dziećmi w przedszkolu, przygotowuję swoje zajęcia w oparciu o sprawdzone metody dydaktyczne oraz wyniki badań naukowych. Wierzę, że codzienna praca z dziećmi powinna mieć solidne podstawy teoretyczne, dlatego poniżej przytaczam wybrane publikacje i opracowania, które stanowią fundament moich działań w zakresie wykorzystywania form narracyjnych w nauce języka.
Bibliografia
Maley, A., & Duff, A. (2005). Drama techniques: A resource book of communication activities for language teachers. Cambridge University Press. https://doi.org/10.2307/327887
Iverson, J. M., & Goldin-Meadow, S. (2005). Gesture paves the way for language development. Current Directions in Psychological Science, 14(4), 178–181. https://doi.org/10.1111/j.0956-7976.2005.01542.x
Iluk, J. (2008). Teoria i praktyka nauczania języków obcych w przedszkolu. Języki Obce w Szkole, 4, 48–59.
