Czytaj i snuj opowieści z niemowlętami i dziećmi

Rynek wydawniczy dostarcza każdego roku tysiące pozycji adresowanych do najmłodszych – a w zasadzie do ich rodziców. Wizyta w księgarni czy bibliotece może być dla rodzica naprawdę frustrująca, co piszę z własnego doświadczenia. Odwiedzając bibliotekę zawsze staję przed regałami uginającymi się od potencjalnie interesujących tytułów, ale wybór zawsze jest trudny. Zwiedzając biblioteczne półki zawsze mam dylemat czy wybierać książki do czytania, czy może takie, które pozwolą snuć moją własną opowieść i pozwolą dzieciom angażować się w poszczególne elementy tej historii.

Wchodzisz do księgarni czy biblioteki, z niecierpliwością podążasz do działu z literaturą dziecięcą i nagle konsternacja. Zatrzymujesz się przed ścianą, na której stoją rzędy staranie ułożonych książek. Kolorowe okładki książek zachęcają, by zabrać je do domu. Kiedy zaczynasz przeglądać poszczególne pozycje odkrywasz jednak, że powiedzenie „nie oceniaj książki po okładce” zaczyna się realizować – tu i teraz.

Prawdopodobnie każdy z nas był w podobnej sytuacji. Dlatego przed pójściem do księgarni czy biblioteki warto opracować strategię, plan.

W moim przypadku najlepszą strategią jest kupowanie książek dla dzieci, które zapewnią dziecku rozrywkę, a jednocześnie będą miały walory edukacyjne lub kulturalne. Przeglądając książki zawsze szukam interesującej treści, atrakcyjnych ilustracji, zróżnicowanego słownictwa i prawidłowych wzorców językowych – wszystkie te elementy zapewnią dziecku rozrywkę.

Kolejnym istotnym elementem, na który zwracam uwagę jest długość książki i liczba słów na stronie. Te dwa ostatnie parametry dostosowuję do wieku dziecka. Dwulatek skupi się na stronie tak długo, jak będzie go zajmował obrazek i będzie chciał przewrócić stronice. Dzieci starsze skupiają się znacznie dłużej. Długość książek należy stopniowo wydłużać, żeby wzmacniać koncentrację dziecka.

Oprócz powyższych, zwracam także uwagę na to, by książki charakteryzowały się zróżnicowaną tematyką, co pozwoli dziecku rozwijać sferę zainteresowań, poszukiwać własnej drogi życiowego rozwoju. Zwracam też uwagę na styl językowy i wybieram książki, które umożliwiają dziecku kontakt z różnymi rodzajami literatury.

Kluczowe zagadnienia

– Czytanie i opowiadanie z dziećmi od najmłodszych lat sprzyja rozwojowi mózgu i wyobraźni, rozwija język i emocje oraz wzmacnia relacje.

– Oglądanie obrazków w książkach, śpiewanie prostych piosenek a nawet opowiadanie historii z własnego życia jest równie ważne, co czytanie. Warto przy okazji przypomnieć, że nawet wielkie dzieła literackie miały swoje źródło w historiach przekazywanych ustnie, zaś pismo obrazkowe uważane jest za początkowe stadium rozwoju pisma. Literatura jest wszędzie!

– Małe dzieci bardzo lubią przekaz, który aż kipi od rymów i powtórzeń. Moja starsza córka uwielbiała „Koziołka Matołka”. Rytmiczne czterowiersze napisane ośmiozgłoskowcem przez Kornela Maukszyńskiego pozwały osiągnąć efekt melorecytowania, co dla dziecka brzmiało prawdopodobnie jak piosenka.

– Pamiętaj, że na czytanie każdy czas jest dobry!

W tym wpisie przeczytacie między innymi:

Dlaczego czytanie jest ważne dla niemowląt i małych dzieci?

Opowiadanie i piosenki

Czytanie dziecku w innych językach

Kiedy czytać, śpiewać i opowiadać bajki dzieciom?

W jaki sposób rozwijać w dzieciach czytelnictwo?

Jakie książki czytać dzieciom?

Wyprawa do  biblioteki

Dlaczego czytanie jest ważne dla niemowląt i małych dzieci?

Atrakcyjne ilustracje

Dzieci pilnie przyglądają się książkowym ilustracjom, często po wizycie w bibliotece, z której przynosimy zazwyczaj kilkanaście pozycji, dzieciaki siadają i oglądają obrazki. Ilustracje stanowią pierwszą linię kontaktu z książka dla dzieci i nierzadko na tej podstawie układamy kolejność czytania. Podczas gdy Ty koncentrujesz się na fabule, Twoje dziecko patrzy na obrazki i prawdopodobnie dostrzega wiele drobnych szczegółów, których Ty nigdy byś nie zauważył. W najlepszych książkach obrazkowych obrazki i słowa wzajemnie się uzupełniają, a ilustracje często wnoszą więcej do opowieści, a czasem nawet mówią coś zupełnie innego niż słowa.

Proszę sobie wyobrazić, że przychodząc na świat jesteście czystą kartką, Tabula rasa. Kartka jest delikatna, zwiewna, może trochę zagubiona, może wypadła z jakiejś księgi? A może została wyrwana? Długo można by było ciągnąć wywód pod pseudofilozoficzne dyktando, ale warto uzmysłowić sobie, że dziecko nosi w sobie znamiona tej kartki. Codzienne zapisywanie tej kartki to właśnie nasza rola kochani rodzice, tatusiowie.

Codzienne opowiadanie, rozmowa i wspólne śpiewanie, pomagają w rozwoju dziecka na wiele sposobów.

Czytanie i dzielenie się opowieściami wspomaga rozwój dziecka na wiele sposobów:

– pomaga dziecku poznać dźwięki, słowa i język oraz rozwinąć wczesne umiejętności czytania i pisania

– uczy doceniać potęgę słowa pisanego i mówionego

– rozbudza wyobraźnię dziecka i pobudzić jego ciekawość

– wspomaga rozwój mózgu dziecka, rozwija zdolności koncentracji, skupienia uwagi oraz rozwija umiejętności komunikacji społecznej

– pomaga dziecku w określaniu granicy między tym, co „prawdziwe”, a tym, co „zmyślone”

–  dziecko obcujące z literaturą jest w stanie szybciej i łatwiej zrozumieć nowe lub przerażające wydarzenia oraz związane z nimi silne emocje

– czytelnictwo wspomaga dziecko w rozpoznawaniu i określaniu swojej przynależności kulturowej oraz rozbudza zainteresowanie kulturami odmiennymi

Warto wspomnieć to, o czym była już mowa na wstępie. Opowieść nie zawsze musi oznaczać, że trzeba czytać dziecku książki.

Już samo oglądanie książek z dzieckiem i rozmawianie o nich może być stać się doskonałym przyczynkiem rozbudzającym umiejętności językowe i miłość do literatury. Dziecko uczy się przez obserwacje, patrzy jak trzymasz książkę, w jaki sposób przekręcasz kolejne strony bez wyrywania ich, co nie zawsze dla dziecka jest oczywiste.

Wieczorne czytanie bajek przed zaśnięciem przynosi także wiele korzyści dorosłym. Ten szczególny czas w trakcie dnia, kiedy otaczający świat zaczyna się wyciszać, nie grzechoczą zabawki…z książek zaczynają wyglądać niezwykli bohaterowie…Wspólnie spędzony czas sprzyja budowaniu więzi z dzieckiem.

Możesz zacząć czytać dziecku na głos tak wcześnie, jak chcesz – im wcześniej, tym lepiej. Dziecko uwielbia być trzymane w ramionach, słuchać Twojego głosu, słyszeć rymy i rytmy oraz oglądać obrazki.

Opowiadania i piosenki

Czytanie nie jest jedynym sposobem, aby wspomóc rozwój języka i umiejętności czytania i pisania u dziecka.

Opowiadanie bajek, śpiewanie piosenek i wspólne układanie rymowanek to również świetne zajęcia rozwijające wczesne umiejętności czytania i pisania – a dziecko prawdopodobnie będzie się przy tym doskonale bawić. Czasami te czynności mogą się dziecku podobać bardziej niż samo czytanie, ale nie zapominajmy, że finalnie naszym celem powinno być rozbudzenie potrzeby czytania i miłości do książek.

Czytanie dziecku w innych językach

Ponieważ od wielu już lat możemy czuć się obywatelami świata, dlatego warto podejmować próby czytania, śpiewania lub opowiadania dzieciom bajek w dowolnym języku, w którym czujesz się najlepiej.

Używanie języka obcego, z którym dobrze się czujesz, ułatwia prawidłowe konstruowanie przekazu. Sprawia również, że czytanie, śpiewanie i opowiadanie bajek jest dla Ciebie i Twojego dziecka przyjemniejsze. Bez względu na język, którego będziesz używał, dziecko nadal będzie się uczyć, że słowa składają się z różnych liter, sylab i dźwięków oraz że słowa zazwyczaj wiążą się z obrazkami na stronie, więc jest to niejako wzbogacony proces poznawczy.

Wspaniałym źródłem są książki dwujęzyczne, a wiele książek dla dzieci wydawanych jest w dwóch językach. Doskonałym przykładem może być książka „The Tale of Peter Rabbit. Piotruś Królik”. Do książki dołączony jest także audiobook, gdyby rodzice mieli problem z posługiwaniem się językiem angielskim. Z tego, co udało mi się ustalić w największych księgarniach internetowych dostępne są nie tylko książki  w wersji polsko-angielskiej, polsko-niemieckiej czy polsko-francuskiej. Ponieważ w naszym społeczeństwie przybywa małżeństw, z których jedno z rodziców jest pochodzenia ukraińskiego, dlatego wydawcy zadbali również o dostępność pozycji w tym języku. (np.: Bal u Lamrożca, Agata Romaniuk, 2022.) Dwujęzyczność pozwala dzieciom odkrywać bogactwo także własnego języka. Zachęcam do kupowania książki, którą prezentuję poniżej, ponieważ cały dochód z jej sprzedaży jest przeznaczony dla Polskiej Akcji Humanitarnej, która organizuje pomoc dla mieszkańców Ukrainy. Klikając w link zostaniecie przeniesieni na stronę dystrybucji.

Jeśli nie czujesz się na siłach, aby czytać książki w językach obcych, możesz porozmawiać o obrazkach w książce zamiast czytać słowa. Możesz również razem z dzieckiem wymyślać historyjki – rób to, co potrafisz i w takim zakresie, w jakim jest Ci wygodnie.

Kiedy czytać, śpiewać i opowiadać bajki dzieciom?

Pora snu, czas kąpieli, czas korzystania z nocnika, w pociągu, w autobusie, w samochodzie, w parku, w wózku, w łóżeczku, w poczekalni u lekarza… każda pora jest dobra na opowiadanie lub czytanie! Książki powinny stać się częścią Twojej codziennej rutyny – zabieraj je ze sobą, aby dzielić się nimi i cieszyć się nimi wszędzie. Niestety bardzo często obserwuję rodziców, którzy wychodząc na plac zabaw z dziećmi i więcej uwagi poświęcają swoim telefonom komórkowym niż dzieciom.

Poza umiejętnością znalezienia czasu na czytanie czy opowiadanie, równie ważna jest umiejętność dostrzeżenia momentu, kiedy historię trzeba skończyć. Czytając czy opowiadając zwracaj uwagę na reakcję dziecka, ponieważ może się okazać, że przekaz jest mało interesujący. Na naszym bibliotecznym parapecie znalazło się na pewno kilkanaście książek, których z różnych względów nie doczytaliśmy. Różne były powody – zbyt trudna opowieść, czasami dzieci odstraszał niby śmieszny „potwór”. Nie należy się martwić porzuconą książką, zwłaszcza, że na drugiej szali mógłbym położyć kilkanaście pozycji, które czytałem wielokrotnie.

Jeśli akurat nie masz książki pod ręką lub nie potrafisz wymyślić historyjki na poczekaniu, nie martw się. Jest wiele sposobów, na to, by bawić się z dzieckiem literami, słowami i obrazkami.

Możecie na przykład patrzeć na:

– opakowania w domu lub w supermarkecie, zwłaszcza opakowania produktów spożywczych

– ubrania – co jest napisane na koszulce? Jaki jest jej kolor?

– szyldy i plakaty w sklepach, autobusach i pociągach – zwróć uwagę na szyldy, na których znajdują się te same litery, co w imieniu Twojego dziecka, to fajne ćwiczenie!

W jaki sposób rozwijać czytelnictwo najmłodszych?

– Kształtowanie  potrzeb i zainteresowań dzieci to ciężka praca. Wprowadzenie pewnych rutynowych zwyczajów może się okazać niezwykle pomocne. Przyjmij, że przeczytasz dziecku przynajmniej jeden rozdział lub opowiesz jedną historię. Swoisty rytuał czytania sprawi, że po jakimś czasie dzieci nie będą sobie wyobrażały wspólnego wieczoru z tatą i książką. W tym miejscu przytoczę moje doświadczenie sprzed kilku dni.

Pojechaliśmy odwiedzić dziadków, którzy mieszkają około 100 km od nas. Wróciliśmy ok 22. Dzieci oczywiście usnęły w samochodzie, więc trzeba je było wnieść…uff. Kiedy już dziewczyny leżały w łóżkach, przebrane w piżamki następuje reaktywacja: Tata nie było jeszcze czytania! Komentarz wydaje się zbędny.

– Czytelnictwo zawsze będzie kojarzone z pewnym wyciszeniem, wyobcowaniem z otaczającej rzeczywistości. Kiedy czytasz dzieciom wyłącz telewizor lub radio, wyciszyć telefon. Dziecko powinno się skoncentrować na Twoim głosie i emocjach, które chcesz mu przekazać.

– Dobrą praktyką czytelniczą jest, aby podczas dziecko było blisko Ciebie nawet na kolanach, tak aby widziało Twoją twarz i książkę.

W naszym czytelniczym „ustawieniu” bardzo pomocny jest worek giga sako (znajdziecie bez problemów internecie). Ustawiony między łóżeczkami dziewczynek pozwala na maksymalną bliskość. Dziewczyny często wchodzą w trakcie czytania na kolana i jest nam wszystkim bardzo wygodnie – nawet jak do towarzystwa dołączy kot.

– Zaangażowanie dzieci w czytaną książkę można dodatkowo podbić stosując zabawne odgłosy i dźwięki. Na przykład, kiedy bohater puka do drzwi możecie zrobić chwilową pauzę, aby zastukać chociażby w sztywną okładkę książki. Pokazuj dzieciom od najmłodszych lat jak wspaniale można się bawić w trakcie czytania.

– W trakcie czytania zachęcaj dziecko do rozmowy i komentowania, nie denerwuj się, że Ci przerywa (!), pamiętaj, że Twoje dziecko poznaje dzięki Tobie świat i ma z całą pewnością wiele pytań.

Ponieważ dla mnie trudne były sytuacje, kiedy dziewczynki przerywały w trakcie zdania, dlatego nauczyłem je, aby dawały mi znaki – najczęściej jest to dotknięcie ręki, wówczas wiem, że przy najbliżej kropce powinienem zrobić dłuższą pauzę…na rozmowę.

– Kiedy Twoje dzieci są na tyle duże, że zaczną mieć swoje czytelnicze gusta, nie odmawiaj im przyjemności wyboru literatury do czytania. Przygotuj się także na to, że będziesz czytał ulubione książki kilka razy!

Jakie książki czytać dzieciom?

Tworzenie tego bloga było podyktowane tym jakże ważnym pytaniem. Niestety nawet w książkach dla najmłodszych można się natknąć na kontrowersyjne treści, co było powodem odkładania na półkę nawet pozornie interesujących pozycji, ale o tym będę pisał przy okazji konkretnych pozycji lub w osobnym wpisie.

Ogólnie rzecz biorąc, małe dzieci lubią książki, piosenki i opowiadania, w których jest dużo rymów, rytmów i powtórzeń. Dzieci uczą się między innymi dzięki powtarzaniu i rymom. Mój dwuletni syn, który ma zupełnie inne zainteresowania niż dziewczynki, nie może się wprost oderwać od książki Artura Nowickiego „Rok na placu budowy” – nie ma w niej w zasadzie tekstu poza stroną wprowadzającą, ale jest pole do popisu dla rodzica, by skonstruować historię zgodną z oczekiwaniami malucha, szczerze polecam.

Kiedy stajesz przed bibliotecznym regałem czy witryną w księgarni musisz zawsze pamiętać o tym, żeby wybierać książki dostosowane pod względem objętości i zawartości do możliwości i zainteresowań dziecka.

Ponieważ żyjemy w czasach powszechnej i postępującej cyfryzacji, dlatego spodziewam się, że wielu rodziców sięgnie po zdobycze cywilizacji, czyli książki elektroniczne. Jeśli zdecydujecie się na czytanie książek elektronicznych, szukajcie takich, które nie zawierają rozpraszających reklam lub animacji. Ważne jest, żebyście korzystali z takich książek razem z dziećmi, nie zostawiajcie ich bez nadzoru z urządzeniem.

Wyprawa do  biblioteki

Biblioteki mają najmłodszym czytelnikom bardzo wiele do zaoferowania, co zresztą nie powinno dziwić, ponieważ najmłodsi czytelnicy to swoista inwestycja w przyszłość takich instytucji.

W lokalnej bibliotece można za darmo wypożyczać wspaniałe książki dla dzieci. Oznacza to, że w domu można mieć mnóstwo książek, z którymi dziecko może się zapoznać – i nie kosztuje to ani złotówki (poza roczną, niewielką opłatą).

Zabranie dziecka do biblioteki i pozwolenie mu na samodzielny wybór książek może być wspaniałą przygodą. O wycieczce do biblioteki można porozmawiać z dzieckiem i wspólnie ją zaplanować.

Można na przykład zapytać dziecko:

– Ile książek wybierzesz?

– Ile znajdziesz książek swojego ulubionego autora?

– Czy wypożyczysz książki, w których występują zwierzęta?

– Czy masz ulubioną książkę, którą chciałbyś ponownie wypożyczyć?

– Za ile dni znów pójdziemy do biblioteki?

Zobaczcie ile fantastycznych rozmów można przeprowadzić zanim dojdzie do takiej wyprawy!

W bibliotekach odbywają się również spotkania z bajkami i zajęcia dla małych dzieci. Dzięki takim zajęciom dziecko może zapoznać się z biblioteką, dobrze się bawić i cieszyć książkami i opowieściami.

Biblioteki często oferują audiobooki.  Książki audio wypożyczamy, żeby słuchać ich w samochodzie, w drodze do przedszkola.